GİRİŞ

Yan bağlar yaygın olarak yaralanan diz kısmıdır. Bu bağ dokuların genellikle, kayarken veya bacağın yan tarafına direk çarpılması ile oluşan yaralanmalardır.

Bu rehber;

• yan bağ dokuların nerede yer aldığını,
• nasıl yan bağ doku yaralanmalarının probleme neden olduğunu
• doktorların bu durumu nasıl tedavi edileceğini anlamanıza yardımcı olacaktır.

[quick-content]

ANATOMİ

Yan bağ dokular nerede bulunur ve ne yapar?

Bağ dokular kemiklerin uçlarını birbirine bağlayan kalın doku bantlarıdır. İki tip yan bağ doku vardır, dizin her iki yanında birer tane bulunmaktadır, bu dizin yanlara doğru hareketini kısıtlar. İç Yan Bağ (İYB) dizin diğer dize yakın bölgesinde bulunur. Dış Yan Bağ (DYB) dizin dış yanında bulunur. 

Yan bağlar arka çapraz bağ (AÇB) ile birlikte çalışarak kaval kemiğinin uyluk kemiğinin arkasına doğru aşırı hareket etmesini engeller. Kapsülünlateralı (kenarların dış kısmı) yaralandığında, İYB arka yan dönme istikrarsızlığı (AYDİ) azaltır. Diğer bir deyişle, İYB dönmeyi kısıtlayıcı olarak davranır. AYDİ’nin anlamı tibianın (kaval kemiğinin) femura (uyluk kemiğine) göre çok fazla dışa doğru dönmesidir. 
Bu bağ dokuları çok gerilmesi yaralanmalara hatta yırtılmaya neden olabilir. Yırtık bağ dokunun ortasına meydana gelebilir veya yan bağ dokuların kemik ile bağlandığı yerde meydana gelebilir. Eğer yaralanmaya neden olan güç yeterince fazlaysa, diğer bağ dokularda yırtılabilir. En yaygın yırtılma İYB ile ön çapraz bağın (ÖÇB) yırtılmasıdır. ÖÇB dizin merkezine doğru ilerler ve kaval kemiğinin uyluk kemiğine göre ne kadar hareket edeceğini kontrol eder. 

İYB yırtıkları DYB yırtıklarına göre daha yaygındır, ancak DYB yırtılmasının dizin istikrarsızlığına neden olma şansı daha fazladır.

NEDENLERİ

Yan bağlar nasıl yaralanır?

Yan bağlar, kayak veya futbol gibi sporları yaparken yırtılabilir. Bu yaralanma genellikle alt bacağın diğer dize doğru (medial) veya diğer dizden uzağa doğru (lateral) yani yanlara doğru zorlanmasıyla meydana gelir. İYB yırtıklarının sonucunda ayakta dururken dizin dış kısmındaki şişlik oluşabilir. Buzda kaymanın sonucunda alt bacak ile birlikte diz dışa doğru hareket edebilir. İYB bunların sonucunda yırtılabilir, çünkü dizin iç kısmının menteşelerine baskı İYB gerilmesine neden olur. 

Diz vücuttan dışarıya doğru çok zorlandığında, DYB yırtılır. Ayrıca diz geriye doğru çok çekilirse (hiper uzatma) DYB yırtılabilir. 

SEMPTOMLAR

Yan bağların yaralanması nasıl problemlere neden olur?

Yan bağlardan birinin yırtılmasına neden olacak kadar şiddetli yaralanma dizin yanındaki yumuşak dokuların belirgin zarar görmesine neden olur. Burada diz eklemi içerisinde genellikle kanama ve şişme olur. Diz gerginleşir ve özellikle bacak üzerine ağırlık bindirildiğinde çok fazla ağrı hissedilir. Dizdeki ilk gerginlik ve hafif ağrı diz ekleminin sabit olmadığı hissine neden olur ve diz vücut ağırlığını destekleyemediği için boşa çıkabilir.

Kronik veya uzun süreli istikrarsızlık yan bağların eski yaralanmasından kaynaklanan bir problemdir. Eğer yırtılan bağ doku tedavi edilmez ve dizi desteklemek için yeterince gergin durmazsa, dizin boşa çıkma hissi devam edecektir. Diz fazla ağırlık kullanımı durumunda ağrıyabilir ve tekrar boşa çıkma hissine neden olabilir. 

TEŞHİSLER

Doktorlar bu problemi nasıl teşhis eder?

İlk fiziksel muayeneler genellikle dizin hangi bağ dokusunun yırtıldığını anlamak için iyi bir göstergedir. Bazı durumlarda, çok fazla ağrı olur ve kas spazmı dizinizde neyin zarar gördüğünü tamamen söyler. Fizyoterapistiniz diz ateli ile bir süre dinlenmenizi söyleyecektir ve beş veya yedi gün içerisinde dizinizi tekrar muayene edecektir. Bu ağrının ve spazmın azalmasına izin verecek ve muayene daha güvenilir sonuç verecektir.

Doktorunuz kaval kemiği ve uyluk kemiği arasındaki açılma veya sallanmayı değerlendirmek için özel stres testleri yapabilir. Güç uygulandığında eklem doğrultusunda çok fazla hareket yan bağın zarar gördüğünün işaretidir. Belirgin bir açılma olmadan eklem doğrultusunda çok fazla hassasiyet hafif burkulmanın (bazı liflerin yırtılması) göstergesi olabilir.

Herhangi bir kemiğin zarar görüp görmediğinin anlaşılması için röntgen gerekli olabilir. X-ray gerilim ölçümü yan dokulardan birinin yırtıldığını doğrulamak için çok kullanışlıdır. Eğer istikrarsızlığın neden olduğu düşünülen eklem boşluğu varsa, açılma varsa X-ışınları bu boşluğun genişliğini gösterir. Ancak bu işlem genelde ağrılı olduğu için pek kullanılmaz. Genelde tanı amaçlı MRI tetkiki kullanmaktayız.

MRI makineleri dizin dilimler olarak resim ortaya çıkarması için X-Ray yerine manyetik dalgaları kullanır.

Bu testte iğne veya özel boya kullanımına ihtiyaç duyulmaz, ağrısızdır. Eğer hastalık geçmişi ve fiziksel muayene sonrasını teşhis kesinlik göstermiyor veya meniskal yırtılmalara ek yaralanmadan şüpheleniliyorsa, MRI taraması istenebilir.

TEDAVİ

Doktorlar yan bağ yaralanmalarını nasıl tedavi eder?

CERRAHİ OLMAYAN TEDAVİ

DYB veya İYB istisnai yaralanmalarında nadiren cerrahi tedavi veya yeniden yapılandırmaya gerek duyulur. LTB’nin 1. derece veya 2. Derece yaralanmaları gibi kısmi yırtılması genellikle aktiviteler azaltılarak ve diz koruyucu kullanılarak veya kullanılmayarak birkaç hafta bağların iyileşmesine izin verilerek tedavi edilir. İYB yırtıldığında genellikle doktorlar dizin hareketini kısıtlayacak alçıya alma işlemini tercih etmemektedir. Bazı doktorlar yaralanmadan sonra eğer belirgin bir ağrı veya istikrarsızlık varsa hastalarının atel kullanmasını tercih etmektedir.

Yan bağ doku yaralanmaları için ilk tedavilerde dizdeki ağrının ve şişkinliğin azalmasına odaklanılır. Dinlenme ve aspirin gibi anti-inflamatuvar ilaçlar bu semptomların azalmasına yardımcı olabilir. Topallamadan yürüyebilene kadar, koltuk değnekleri kullanmanız gerekebilir.

Birçok hasta yan çapraz bağ problemleri için fiziksel tedavi görmektedir. Terapistler şişkinlik ve ağrıyı, buz, elektriksel uyarım ve bacak destekli dinlenme periyotlarını kullanarak tedavi eder.

Egzersizler, dizin normal hareketini tekrar kazanmasına yardımcı olmak için kullanılır. Hareket açıklığı egzersizlerine dizin hızlı bir şekilde tam hareketini tekrar kazanmasına yardımcı olmak amacıyla hemen başlanmalıdır. Bu, sabit bisiklet kullanımı, hafif esneme ve dikkatli bir şekilde terapist tarafından basınç uygulanmasını içerir.

Egzersizler aynı zamanda uyluk önünde bulunan kuadriseps kaslarının güçlenmesine yardımcı olacaktır. Semptomlarının azalması ve güç kazanarak, ileri seviyedeki egzersizlere size rehberlik edilecektir.
Tam diz hareket kazandığınızda, gücünüz geliştiğinde ve diziniz kararlı bir hale geldiğinde, yavaş yavaş işinize ve spor aktivitelerinize dönebilirsiniz. Bazı doktorlar hızlı bir şekilde yaptığı sporuna dönebilmesi için atletlere menteşeli dizlik kullanımını tavsiye etmektedir. Bu atel dizi destekler ve yan bağ dokuları korur, aynı zamanda dize hareket vererek erken ve fonksiyonel iyileşmeyi sağlar.

Dizlerinde şişme ve istikrarsızlık devam eden hastalarda problemi düzeltmek için ameliyata gerek duyulabilir.

AMELİYAT

Dizdeki diğer yapılarda yaralandıysa, ameliyata gerek duyulabilir. Bazı cerrahlar ÖÇB ve İYB yırtıklarının birlikte olmasının cerrahi olarak tedavi edilmesi gerektiğini düşünmektedir. Aynı fikirde olmayan diğer cerrahlar İYB yırtıklarının cerrahi olmayan şekilde tedavi edilmesini sonrasında ÖÇB tedavi edilmesi gerektiğini düşünmektedir. Hangi yaklaşımın daha iyi olduğunu zaman gösterecek.

İlgili Doküman: Ön Çapraz Bağ Yaralanması İçin Hasta Rehberi

Bağ Doku Onarımı

Bağ doku yırtığının onarımı için bağ doku yırtığının oluştuğu bölgede küçük bir kesiye ihtiyaç duyulur. Eğer bağ doku kemik ile bağlı olduğu yerden çekilirse, bağ doku geniş dikiş (güçlü dikiş) veya dikiş kancası adı verilen özel zımbalar ile kemiğe yeniden bağlanmalıdır. Bağ dokunun orta bölgesindeki yırtıklarda genellikle sona doğru dikilerek tedavi gerçekleştirilir.

Bağ Doku Rekonstrüksiyon

Bağ doku yaralanmasının neden olduğu kronik şişmeler veya istikrarsızlıklarda cerrahi rekonstrüksiyon gerekli olabilir. Rekonstrüksiyonyukarıda bahsedilen bağ doku onarımından farklıdır. Rekonstrüksiyon ameliyatı genellikle, boştaki bağ dokunun gerilmesi veya boştaki bağ dokunun tendon grefti ile değiştirilmesi ile gerçekleştirilir. 

Bağ Dokunun Gerilmesi

Germe işleminde, cerrahınız kalan bağ dokuları kullanacaktır ve gevşek olanları alacaktır. Bu genellikle bağ dokunun ucundan kemikteki yerinden ayrılması ve böylece hareket ettirerek daha gergin olmasının sağlamasıyla gerçekleştirilir. Bağ doku sonrasında kemikteki yeni yerine bağlanır ve dikişi veya metal zımbalar ile tutturulur.

Otogreft Metodu

Eğer bir tendon greftinin gevşek bağ doku ile değiştirilmesine gerek duyulursa, genellikle bu aynı dizde başka bir yerden alınır. Kendi bacağınızdan alınan bu dokuya otogreft adı verilmektedir. En yaygın olarak kullanılan otogreftlerden biri semitendinosus adı verilen hamstring tendonudur. Çalışmalar bu tendonun alınmasının bacak gücüne bir etkisi olmadığını göstermektedir. Bunun nedeni diğerlerinden büyük ve güçlü olan hamstring kaslarının, alınan tendonun işlevini yerine getirebilmesidir. Bu ameliyatta, cerrahınız zarar görmüş bağ doku ile değiştirilmesi için tendon grefti kullanacaktır. Tendon greftinin sonu, geniş dikiş veya metal zımbalar kullanılarak kemiğe bağlanacaktır.

Allogreft Metodu

Kötü şekilde yırtılmış yan bağ doku yırtıklarını değiştirmenin diğer bir yolu allogrefttir. Bu prosedür için, cerrah greft dokusunu doku bankasından almaktadır. Bu doku genellikle organ bağışçısından, ölüm anında alınıp, doku bankasına gönderilmektedir. Burada doku, enfeksiyon açısından kontrol edilir, sterilize edilir ve dondurucuda saklanır. İhtiyaç halinde, doku cerrah tarafından istenir ve yırtık yan bağ doku ile değiştirilir.

REHABİLİTASYON

Tedaviden sonra ne beklemeliyiz?

CERRAHİ OLMAYAN REHABİLİTASYON

MYD veya LYD’nun minör burkulmalarında iyileşme 4-6 hafta arasında gerçekleşmektedir. Ortalama yırtıklar iki ayda tedavi edilir. Birçok İYB yırtılmasında üç ay geçmesi gereklidir. Eğer hastalar üç ay sonra halen problem yaşıyorsa, büyük olasılıkla ameliyata ihtiyaç duyacaktır. Bazı DYB yırtılması veya kopması çok zorludur, çünkü diz eklemini daha istikrarsız bırakır ve bu durumdaki hastalar tipik olarak cerrahi olmayan operasyonlarda tedavi edilemez.

AMELİYAT SONRASI

Rehabilitasyonunuz ameliyatınızın tipine bağlı olarak değişiklik gösterir ve yan bağların ameliyatının sonrasında rehabilitasyon dikkatli bir şekilde devam eder. Ameliyatınızın tipine bağlı olarak, bazı doktorlar hastalarının dizlerinin hareketlerine başlaması ve dizin gerginliğini azaltmasına yardımcı olmak için sürekli pasif hareket (CPM) makinesi kullanmaktadır.

Birçok hastaya kullanması için diz ateli verilmektedir. Cerrahlar DYB rekonstrüksiyon ameliyatı sonrasında bazen bacağı alçıya almaktadır. 

Yürürken veya ayakta dururken ayağınıza ne kadar ağırlık yüklemeniz gerektiği konusunda cerrahınızın talimatlarını takip edin. Bağ doku onarımından sonra altı hafta boyunca ayakta dururken veya yürürken ameliyat olan bacağınıza çok az veya hiç yük bindirmemeniz gerekebilir. Bağ doku rekonstrüksiyon ameliyatından sonra 12 haftalık süreçte kesinlikle ağırlık kaldırılmamalıdır. 

Birçok cerrah bağ doku ameliyatından sonra, hastalarını fizyoterapiye yönlendirmektedir. İlk birkaç fiziksel tedavide, ameliyatın neden olduğu ağrıyı ve şişliği kontrol etmeye yardımcı olacaktır. Amaç dizinizin mümkün olduğunda tam hareketini sağlamaya yardımcı olmaktır. 

Fizyoterapist ameliyat olan bacağın ne kadar ağırlık taşıyacağı konusunda ve koltuk değnekleri kullanımı konusunda hastalara yardımcı olacaktır.

Programın ilerlemesiyle dizin gücünü ve işlevini geliştirecek daha zorlayıcı egzersizler seçilir.

En iyi şekilde, hastalar önceki yaşamına devam edecektir. Bazı hastaların aktivite seçimlerini değiştirmesi gerekebilir, özellikle allogreft prosedürü uygulandıysa dikkatli olunmalıdır.

Fizyoterapistinizin amacı ağrınızı kontrol altında tutmaya ve dizinin hareket aralığı ve gücünü geliştirmeye yardımcı olmaktır. Normal hareketlerinize döndüğünüzde, terapistinizi düzenli ziyaretleriniz sona erecektir. Terapistiniz sizin için kaynak olmaya devam edecektir, ancak egzersizlerinize ev programını ile devam edeceksiniz.