GİRİŞ

Menisküs sıklıkla yaralanan bir diz yapısıdır. Yaralanma her yaş grubunda meydana gelebilir. Genç insanlarda, yeterince güçlü ve lastiksidir ve yırtıklar genellikle şiddetli bükülme sonucunda oluşur. Menisküs yaş büyüdükçe zayıflaşır ve meniskal yırtıklar yaşlanmayla minör yaralanmaların sonucunda ortaya çıkabilir, hatta yukarı-aşağı çömelme ile bile oluşabilir.

[quick-content]

Bu rehber;

• Menisküsün dizin neresinde bulunduğunu,
• Menisküs yaralanmalarının nasıl problemlere sebep olduğunu
• Yaralanmış menisküs için ne yapılabilir, anlamanıza yardımcı olacak

ANATOMİ

Menisküs nerededir ve ne yapar?

Tibia (kaval kemiği) ve diz eklemindeki femurun (uyluk kemiği) arasında iki menisküs bulunmaktadır.

C-şeklindeki medial menisküs dizin içerisinde yer alır, diğer dizinize yakın bölgededir. (Medial’ın anlamı gövde ortasına yakın olandır.) U-şeklindeki lateral menisküs diz ekleminin dış yarısındadır. (Lateral’ın anlamı gövde merkezinden daha uzakta olandır.)

Buradaki iki menisküs, dizin şok emicisi olarak davranır. Uyluk kemiği ve kaval kemiği arasında conta gibi davranır, gücün yayılmasına yardımcı olur var bu gücü ekleme doğru aktarır. Yürümek vücut ağırlığınızın iki katını ekleme yükler. Koşmak vücut ağırlığınızın sekiz katını ekleme yükler. Diz çökmek gibi hareketlerde, menisküsün arka kısmı en fazla basıncı alır.

Eklem kıkırdağı, düz kaygan bir malzemedir, kemik uçlarını kaplayarak diz eklemini tamamlar. Eklem kıkırdağı, her iki yüzeyde zarar görmeden birbirlerine karşı kaymasını sağlar.

Menisküs, gücü diz eklemine yayarak eklem yüzeyindeki küçük bölgeye çok fazla basınç uygulanmasına engel olarak, eklem kıkırdağını korur. Menisküsler olmadan, diz üzerindeki güç küçük bir alana yoğunlaşır, kıkırdağın zarar görmesine ve dejenerasyonuna sebep olur, bu durumaosteoartrit denir.

Menisküsler diz eklemine sağlamlık sağlar. Kaval kemiği içerisinde bir oyuk oluşturur, bu yüzeyin aksine göre daha sağlamdır. Menisküsler olmadan, oval femur tibianın düz yüzeyini üzerine kayabilir.

İlgili Doküman: Diz Anatomisi İçin Hasta Rehberi

NEDENLERİ

Menisküs problemleri nasıl gelişir?

Menisküs yaralanmaları her yaşta oluşabilir ancak nedenleri her yaş grubunda farklılık gösterir. Genç insanlarda, menisküs yeterince sağlam ve lastiksi bir yapıdadır. 30 yaşının altındaki menisküs yırtığı hastalarında bu yırtık, dönmeye zorlamanın sonucunda oluşur. Genç yaş grubunda, menisküs yırtıkları daha çok spor aktivitelerinden kaynaklanır. Medial menisküsün bütün iç çerçevesi kopabilir, buna kova sapı yırtığıismi verilir. Menisküste iç çerçevede flap yırtığı da oluşabilir.

Menisküsleri oluşturan dokular yaş ile zayıflar, bu menisküsleri yırtılmaya ve dejenerasyona daha yatkın yapar. Yaşlı insanlarda yukarı-aşağı çömelme gibi hareketler ile oluşan minör yaralanmaların sonucunda yırtıklar meydana gelir. Sıklıkla dejeneratif tip meniskal yırtılmalar, dizdeki belirli bir tip yaralanma sonucunda oluşmaz. Bu menisküs yırtıkları genellikle, yaşlanan insanların dizlerindeki osteoartrit durumlarının parçası olarak görülür. Dejeneratif yırtıklar menisküslerin aşınmasına neden olur ve birçok yönde yırtıklar oluşur.

SEMPTOMLAR

Menisküs yırtığı nasıl bir histir?

Menisküs yırtığının sebep olduğu yaygın problem ağrıdır. Ağrı, menisküsün yer aldığı diz eklemine yakında uçlar boyunca hissedilebilir. Veya ağrı daha belirsiz olabilir ve bütün dizde hissedilebilir.

Diz şişebilir, bu sertlik ve gerginlik hissedilmesine neden olur. Bu sıklıkla sıvıların diz eklemlerinde toplanmasından dolayı oluşur. Buna dizin su toplaması denilir. Bu sadece menisküs yırtıklarından kaynaklanmaz, dizin iltihaplanması da dizin su toplamasına neden olabilir.

Eğer yırtık çok büyükse, diz eklemi kilitlenebilir. Kilitlenme dizin tamamen düz hale getirememe durumunu anlatmak için kullanılır. Bu durum, menisküs yırtığı parçası kopup serbest hale gelir ve diz menteşe mekanizmasına takıldığında oluşur.
Yırtılmış menisküs uzun süreli problemlere neden olabilir. Eklem kıkırdağı üzerindeki yırtık menisküsün sürekli sürtünmesi eklem yüzeyinin aşınmasına ve böylece diz osteoartritine neden olur.

TEŞHİS

Doktorlar bu problemi nasıl belirler?

Teşhisler hastalık geçmişi ve fiziksel muayene ile başlar. Doktorunuz ağrının nerede olduğunu tespit etmeye çalışacaktır, herhangi bir kilitlenme ve ses çıkaran bir durum varsa bunu anlamaya çalışacaktır. Röntgen menisküs yırtığını göstermeyecektir. Röntgen temel olarak başka yaralamalar varsa bunu belirlemek için kullanışlıdır.

Manyetik rezonans görüntüleme(MRI) menisküsün görüntülenmesi için çok iyidir. MRI makinesi X-ışınları yerine manyetik dalgaları kullanarak vücudun yumuşak dokularının görüntülenmesini sağlar. Bu makine bölge dilimlerinin resmini yaratır. Sıklıkla, bu test menisküs veya diz bağ doku zedelenmeleri gibi yaralanmalara bakmak için yapılır. Bu testte iğne veya özel boya kullanımına ihtiyaç duyulmaz, ağrısızdır.

Eğer hastalık geçmişi ve fiziksel muayene sonrasını teşhis kesinlik göstermiyor veya meniskal yırtılmalara ek yaralanmadan şüpheleniliyorsa MRI taraması istenebilir. 

Eğer hastalık geçmişi ve fiziksel muayene menisküs yırtığını işaret ediyorsa, teşhisi doğrulamak için artroskopi istenebilir ve aynı zamanda problem tedavi edilebilir. Artroskopi, diz eklem içine minyatür fiber-optik TV kamera sokulması ameliyatıdır, ortopetik ameliyat ile direk eklem için yapısına bakılır. Artroskop cerrahın, eklem kıkırdağının, bağ dokuların ve menisküslerin durumunu görmesine izin verir.

TEDAVİ

Bu yaralanma için ne yapılır?

CERRAHİ OLMAYAN TEDAVİ

Menisküs yırtıklarında ilk tedavi için dizdeki ağrının ve şişliğin azaltılmasına odaklanılır. Dinlenme ve aspirin gibi anti-inflamatuvar ilaçlar bu semptomların azalmasına yardımcı olabilir. Topallamadan yürüyebilmek için kol değnekleri kullanabilirsiniz.

Bazı hastalar menisküs problemleri için fiziksel tedavi görmektedir. Terapistler, şişkinlik ve ağrıyı, buz, elektriksel uyarım ve bacak destekli dinlenme periyotlarını kullanarak tedavi eder. Egzersizler, eklemlerinizin ve kaslarınızın normal hareketini tekrar kazanmasına yardımcı olmak için kullanılır.

AMELİYAT

Eğer diz kilitlenmeye devam ediyor ve düzleştirilemiyorsa, diz ekleminin hareketini kısıtlayan kopuk menisküs parçasının en kısa süre içinde alınması için ameliyat önerilebilir. Ancak daha az ciddi menisküs yırtıklarında bile kendi kendine iyileşme sağlanmayabilir. Eğer cerrahi olmayan tedavi sonrasında semptomlar devam ediyorsa, ameliyat hem alınması hem de yırtık menisküsün tedavi edilmesi için gerekli olacaktır.

Yırtılmış menisküsün tedavisi için ameliyat süresince cerrahlar artroskop (daha önce bahsedildi) kullanacaktır. Kameranın ekleme girmesi için dizde küçük kesiler yapılır.

Parsiyel Menisektomi

Zarar görmüş menisküs parçasının alınması prosedürüne parsiyel menisektomi ismi verilir. Cerrah diğer bir küçük kesi yapar. Bu kesi açma işlemi cerrahi aletleri diz eklemine sokmak için gereklidir. Artroskopi ile izlenirken, bu aletler menisküsteki yırtık parçayı almak için kullanılır

Cerrahlar bütün menisküsü almayı tercih etmez. Çünkü menisküs şokları ever ve dize sağlamlık verir. Menisküsün alınması ilerleyen dönemde diz kireçlenme riskini artırır. Sadece bütün menisküsün iyileştirilemeyecek bir zarar alması durumda bütün menisküs alınır. 

Meniskal Tamir

Cerrahlar eğer mümkünse, yırtık menisküsün bir kısmının almak yerine bunu tamir etmeyi tercih eder. Menisküs yırtığı sorunu yaşayan genç insanlar genellikle tamir için en iyi adayladır. Daha yaşlı insanlardaki dejeneratif yırtılmalar tamirat için uygun değildir.
Menüsküs tamiri için, cerrah artroskopi sokar ve yırtık menisküsü inceler. Bazı cerrahlar yırtık kenarları menisküse diker. Diğerleri, yırtık kenarlarını kancalamak için özel bağlayıcılar kullanır, buna dikiş kancası adı verilir.

Meniskal Transplantasyon

Cerrahlar zarar görmüş menisküsü değiştirmek için farklı yolların deneylerini yapmaya başladı. Bunun bir yolu başka bir kişinin vücudundan alınan dokunun naklidir, buna allogreft adı verilir. Uzun süreçte bu hastaların ne durumda olduğunu görmek için geleceğe dönük daha fazla araştırma gereklidir.

REHABİLİTASYON

Tedaviden sonra ne beklemeliyiz?

CERRAHİ OLMAYAN REHABİLİTASYON

Meniskal yaralanma için cerrahi olmayan rehabilitasyon tipik olara 6 ila 8 arasında sürmektedir. Terapistler elektriksel uyarım ve buz gibi ağrı ve şişmeyi azaltmaya yarayan tedaviler uygular. Dizin hareket açıklığını geliştirmek ve güçlendirmek için yapılan egzersizler yavaş yavaş eklenir. Eğer doktor atel verirse, terapist atel almanı ve kullanmanız için sizinle çalışacaktır.

Kuadriseps ve hamstring kasları tam gücüne ve kontrolüne geri döndüğünde, spor aktivitelerinize dönebilirsiniz, gelen giden şişmeleriniz olmamalı ve diziniz boşalması gibi probleminiz olmamalıdır.

AMELİYAT SONRASI

Menisküs sonrası ameliyatın rehabilitasyon süreci dikkatlice takip edilmelidir, tedaviler menisküsün bir kısmının alınması veya cerrahın tamir etmesi ya da menisküsü değiştirmesine göre farklılık gösterir.
Hastalara, ayakta durmak veya yürümek için kaç kilo olmaları gerektiği konular hakkında öneriler ciddi bir şekilde takip edilmelidir. Parsiyel menisektomi sonrasında doktorunuz yürüme yardımcıları kullanımı ve ameliyatlı bacağınıza yüklemeniz gereken kilo hakkında sizi bilgilendirecektir. Meniskal tamir sonrasında, diz için kilitlemeli diz ateli önerilebilir ve altı hafta boyunca ayakta dururken veya yürürken ameliyat olan bacağınıza çok az veya hiç yük bindirmemeniz gerekebilir.

Menisektomi sonrasında hastalarda genellikle çok az terapiye gerek duyulur. Şişlik, ağrı veya zayıflık gibi problemler devam ederse ek tedaviler düzenlenebilir. Meniskal tamir veya allogreft prosedür sonrasında rehabilitasyon daha yavaştır. İlk olarak hafta da iki veya üç kez fizyoterapistiniz ile görüşmeyi beklemelisiniz. Eğer ameliyat ve rehabilitasyonun ilk 6 haftası planlandığı gibi giderse, sadece ev programına uymanız yeterli olabilir ve terapistinizi 4-6 aylık periyotta her hafta gitmeniz yeterli olacaktır.