GİRİŞ

Osteoartrit (OA) orta yaştaki birçok insan için yaygın bir problemdir. OA burada bazen dejeneratif, aşınma veya kireçlenme olarak anılacaktır. OA yaygın bir şekilde diz eklemini etkiler. Aslında diz osteoartriti Amerika’daki iş görmezliğin en yaygın sebebidir. Geçmişte, insanlar bu problemin tedavisinin hiçbir yolu olmadığına inanmaktaydı.

Artık doktorlar diz osteoartritinde birçok tedavi seçeneğine sahip, böylece hastalar daha az ağrı çekiyor, daha iyi hareket ediyor ve hayatlarının kalitesi artıyor.

Bu rehber,

• Kireçlenme nasıl gelişir,
• Dizde Kireçlenme nasıl problemlere neden olur
• Doktorlar bu durumu nasıl tedavi eder anlamanıza yardımcı olacak.

[quick-content]

ANATOMİ

Dizin hangi kısımları etkilenir?

OA’nın temel problemi eklem kıkırdağının dejenerasyonudur. Eklem kıkırdağı bacak kemiklerinin diz eklemi ile karşılaştığı uçlarını kaplayan pürüzsüz bir astardır. Kıkırdak sürtünmeyi azaltarak ekleme hareket özgürlüğü verir. Eklem kıkırdağının hemen altındaki kemik katmanına subkondral kemik denilmektedir. 

Eklem kıkırdağı dejenere olduğunda veya yıprandığında kemiğin alt bölümü örtüsüz kalır ve kemiğe sürtünür. Eklemde kemik spurları veya osteofitler olarak adlandırılan küçük çıkıntılar oluşmaya başlayabilir. 

NEDENLERİ

Dizde Kireçlenme nasıl gelişir?

Diz kireçlenmesi, erken yaştaki diz yaralanmalarının sonucunda olabilir. Ayrıca yıllardır tekrarlayan dizi zorlamanın sonucunda da oluşabilir. Eklem yüzeyinde çatlaklar, bağ doku yırtıkları ve meniskal yaralanmalar, normal olmayan hareketlere ve dizilim bozukluğuna, eklem yüzeyinde yıpranmaya ve aşınmaya neden olabilir. Ancak, diz kireçlenmesinin bütün durumları yaralanma ile ilgili değildir. Bilim adamları genetik bozukluğun da dejeneratif artritin gelişmesine neden olabileceğine inanmakta. Obezite diz kireçlenmesi ile yakından ilgilidir. Sadece 5 kilo vermek bile ilerde oluşabilecek diz osteoartriti riskini % 50 azaltabilir. 

Bilim adamları subkondral kemikteki problemlerin eklem kıkırdağındaki değişikleri tetikleyebileceğine inanıyor. Normalde, eklem kıkırdağı subkondral kemiği korur. Ancak bazı medikal durumlar subkondral kemiğin daha sert veya daha yumuşak olmasına neden olarak kıkırdağın gücünü azaltabilir ve eklemdeki şok emiciliğini etkileyebilir.

SEMPTOMLAR

Diz osteoartriti birkaç yıl içinde yavaşça gelişir. Temel semptomlar dizde ağrı, şişlik ve sertleşmedir. Ağrı genellikle yürüme gibi aktivitelerden sonra daha kötü hale gelir. Hastalığın erken safhalarında, yürürken dizin iyi olarak hissedebilirsiniz, ancak oturduktan birkaç dakika sonra dizin sertleştiğini ve ağrıdığını fark edebilirsiniz. Durumun gelişme süreciyle, ağrı günlük işlerin yapılmasına engel olur. Son evresinde, ağrı sürekli hale gelir ve hatta uyku düzenini bile etkiler. 

TEŞHİS

OA’nın teşhisi genellikle hastalık geçmişi ve muayene ile yapılabilir.

Röntgen teşhis konulmasına yardımcı olabilir ve durumun büyük bölümü için sadece özel testler gereklidir. Röntgen ayrıca doktorların diğer problemleri ortadan kaldırmasına da yardımcı olur çünkü OA diz ağrısı ile diğer diz ağrısının nedenleri karıştırılabilir, örneğin menisküs yırtılması veya diz kapağı problemleri ile karıştırılabilir. Erken OA’nın bazı durumlarında, röntgen beklenilen değişiklikleri göstermeyebilir. 

Manyetik rezonans görüntüleme (MRI) dize daha derinlemesine bakmak için istenilebilir. MRI taraması özel bir radyolojik testtir, görüntüleme için manyetik dalgaları kullanır. MRI taraması kemiği, bağ dokuları, eklem kıkırdaklarını ve menisküsleri gösterir. MRI taraması ağrısızdır ve genelde iğne veya özel boyamaya ihtiyaç duymaz.

Eğer teşhis halen net değilse, artroskopi dizin içene bakmak için gerekli olabilir ve bu şekilde eğer diz eklem yüzeyinde aşınma başladıysa bu görülebilir. Artroskopi cerrahi bir prosedürdür, diz eklemine açılan 6 mmlik küçük 2 adet kesik içerisinde fiber-optik TV kamera ve diğer el aletleri yerleştirilir. Cerrah kamerayı diz eklemini içerisine hareket ettirirken, TV ekranından görüntüyü izler. Eklem içersindeki yapı araştırılabilir ve eğer bir yaralanma görülürse küçük cerrahi aletler ile gerekli tedavisi yapılabilir. 

TEDAVİ

CERRAHİ OLMAYAN TEDAVİ

OA tedavi edilemez ancak semptomları rahatlatmak ve dejenerasyonu yavaşlatmak için terapiler mevcuttur. Son bilgiler hafif şiddetli dizosteoartritinin ameliyat olmadan sürdürülebileceğini göstermiştir. 

İlaç Tedavisi

Doktorunuz ağrınızı kontrol etmeye yardımcı olması için size ilaç yazabilir.

Medikal çalışmalar, glukozamin ve kondroitin sülfatın da diz OA yardımcı olabileceğini göstermiştir. Bu tamamlayıcılar, antiinflamatuvar ilaçlar gibi az yan etki ile aynı faydayı sağlamaktadır. Birçok doktor bu tamamlayıcıların araştırmalar ile desteklendiğini göstermektedir ve hastalarını bunları kullanmak için cesaretlendirmektedir. 

Eğer semptomlarınızı kontrol altına alamazsanız, kortizon iğnesi yazılabilir. Kortizon güçlü bir antiinflamatuvar ilaçtır, ancak ikincil etkisi, OA için etkili bir tedavi olmasını sınırlamaktadır. Çoklu kortizon iğnesi dejenerasyon sürecini hızlandırmaktadır. 

Tekrarlayan enjeksiyonlar da septik artrit ismi verilen diz eklem enfeksiyonunun gelişme riskini artırmaktadır. Ne zaman ekleme iğne ile giriş yapılırsa, enfeksiyon riski oluşur. Birçok hekim kortizonu tedbirli bir şekilde kullanmaktadır ve eklem eğer dejenerasyonun son aşamasında değilse çoklu enjeksiyondan kaçınmaktadır ve sonraki adım eklem yüzeylerinin kaplandığı diz protezi ameliyatıdır..

Diz içi enjeksiyon yoluyla ve ağız yoluyla alınan Hiyalüronik asit eklemin kayganlaşmasına, ağrının hafiflemesine ve insanların zevk aldıkları aktivitelerine geri dönmesine yardımcı olur. Bazı insanlar 6 aylık tedaviden sonra iyi sonuçlar almaktadır. 

Fizik Tedavisi

Fizik tedavi, dizin osteoartriti için önemli rol oynamaktadır. Temel hedef semptomların nasıl kontrol edileceğine ve diz sağlığını maksimize etmeye yardımcı olmayı öğrenmektir. Ağrıyı ve semptomları sakinleştirmek için yolları öğreneceksiniz, bunlar dinlenmeyi, ısıyı veya topikal masajı içerebilir.

Fizyoterapistler hastalarına diz eklemlerini nasıl koruyacağını öğretmektedir. Bu diz üzerindeki etkiyi ve bükmeyi en aza indirecek aktiviteleri seçmeniz için ipuçları ile başlayacak. Aktivitelerini değiştiren insanlarda dizin osteoartritinin etkisi gerçekten yavaşlayabilir. Örneğin, normalde yavaş koşu yapan insanlar dizin osteoartritinin etkisini azaltmak için yürümeye, bisiklete binmeye veya yüzmeye karar verebilir. Zıplama ve hızlı başlama-durma hareketleri gerekli olan sporları diz sağlığı için değiştirmek veya bunlara devam etmemek gerekebilir (tenis, koşu, basket, futbol gibi). 

Şok-emici iç tabanları ayakkabılarınıza yerleştirmeniz dizini korur. dizin osteoartritinin ileri aşamalarında veya dizinizin özellikle çok ağrıdığı durumlarda, yürürken eklem üzerindeki basıncı azaltmak için baston veya yürüme desteği gerekli olabilir. Hastalar düzenli olarak çimen yolu, yürüyüş yolu gibi yumuşak zeminlerde yürümeye yönlendirilir. Diz basınç ateli (knee unloading brace) adı verilen yeni tip diz atelleri, OA diz ekleminin bir tarafı etkilendiğinde yardımcı olabilir. Örneğin, çarpık bacaklı duruşta, diz eklemi yön değiştirebilir. Diz ekleminin iç kısmı (medial)birbirine doğru bastırılabilir. Kıkırdak daha fazla zarar alır ve daha çok ağrır ve problemler meydana gelir. Diz basınç ateli dizin dış yüzeylerini (lateral) birbirlerine karşı ittirir, eklemin medial tarafının açılmasını sağlar. Bu şekilde, atel basıncı ve yükü eklemin taraflarına eşit olarak paylaştırır. Diz basınç ateli ağrıları azaltır ve hastaların genel aktivitelerini rahat yapmasına yardımcı olur. 

Ortalama diz OA durumları için, size dolgu topuklu ayakkabılar verilebilir. Topuk yana çevirerek, dolgu dizin hizasını değiştirir, bu yukarıda bahsedilen diz basınç ateli gibi dizin kireçlenmiş kısmındaki basıncı azaltır. 

Hareket aralığı ve güçlendirme egzersizleri dizin hareketini geliştirmek için kullanılacaktır. Dizi daha kararlı hale getirecek kalça ve diz için güçlendirme hareketleri gösterilecektir ve şok ile baskıdan eklemi korumak için ek korumalar verilecektir. Diz OA bulunan kişiler güçlü bacak kaslarına sahip olursa daha az semptoma sahip olacaktır .

AMELİYAT

Bazı durumlarda, OA cerrahi tedavisi uygun olabilir.

İleri OA durumlarında ameliyat istenilebilir, hastalar bunun yanında ameliyattan önce, ameliyat sonrasında yapılacak egzersizleri tartışmak ve koltuk değneği veya yürüme yardımcı araçlarının pratiğini gerçekleştirmek için fiziksel terapi görebilir. 

Artroskopi

Cerrahlar artroskopu (daha önce bahsedildi), eklem kıkırdağının durumunu kontrol etmek için kullanılabilir. Ayrıca eklemde kalan kıkırdak parçalarını temizlemek için kullanılabilir. Cerrahların tuzlu su ile diz eklemini temizlediği insanlar bunun onlarda çok büyük rahatlık sağladığını belirtmektedir. Yıpranmış kıkırdak noktalarını pürüzleri için bur aleti kullanılabilir. Bu fibrokartilaj adı verilen yeni kıkırdağın büyümesini sağlar, bu yara dokusu gibidir. Bu işlem, iki yıllık süreç için semptomların geçici olarak rahatlık sağlamaya yardımcı olması için gerçekleştirilir. Ancak hastalı uygun seçmek gerekir. Öncelikle 6 aylık cerrahi dışı tedaviyi denemek gerekir.

Proksimal Tibiya Osteotomisi

OA genellikle, dizin dış kısmına göre (lateral kısım) diğer dize yakın olan iç kısmını etkilemektedir (medial kısım). Medial kısımdaki OA dizin eğrileşmesine yol açar. Daha önce bahsedildiği gibi çarpık bacaklı duruşta medial kısma normal duruşa göre daha çok baskı yapılır. Eklenen baskı daha fazla ağrıya ve buradaki kıkırdağın sıkışarak daha hızlı dejenere olmasına neden olur.

Cerrah alt bacak açısını değiştirerek, dizin sağlık tarafına doğru basıncın yönünü değiştirmeye yardımcı olabilir. Amaç ağrıyı azaltmak ve medial kısmın dejenerasyonunu geciktirmektir. 
Alt bacak açısını değiştirme prosedürüne proksimal tibiya osteotomisi denilmektedir. Bu prosedürde, kaval kemiğinin (tibianın) üst kısmı (proksimal) kesilir ve eklem açısı değiştirilir. Bu ekstremiteyi çarpık bacaktan düze veya daha az çarpık hale dönüştürür. Eklem biçimsizliğini düzelterek, basınç kıkırdaktan çıkartılır. Doğru eklem açısı kıkırdağın yeniden gelişmesine izin verir, bu işleme rejenerasyon denilmektedir.

Bu cerrahi prosedür her zaman başarılı olmaz. Genellikle, ağrıyı azaltır ancak tamamen ortadan kaldırmaz. Bu yaklaşımın avantajı çok aktif insanların halen kendi diz eklemelerine sahip olması ve hiçbir aktivite sınırlaması olmadan kemiğin iyileşmesidir.

Proksimal tibiya osteotomisi ile sağlanan iyileşme muhtemelen geçici bir durumdur. Asıl hedef diz protezi yapmadan dizin uygun aksta yük taşımasını sağlamaktaır. Eğer başarılı olunursa ameliyatın faydaları genellikle son 5 ila 7 yıl sürmektedir.

Yapay Diz Değişimi

Yapay diz değişimi ileri düzeydeki diz osteoartriti için son çözümdür. 

Cerrahlar 50 yaşından genç hastalara yeni diz eklemi koymayı tercih etmez. Çünkü genç hastalar genel olarak daha aktiftir ve ekleme çok fazla gerilim yükleme bunun gevşemesine veya kırılmasına neden olabilir. Zarar görmüş protezi değiştirme revizyon cerrahisi daha zordur, komplikasyonlar oluşması daha olasıdır ve genellikle ilk eklem değişikliği ameliyatına göre daha az başarılı sonuç elde edilir. 

REHABİLİTASYON

CERRAHİ OLMAYAN TEDAVİ

Cerrahi olmayan tedaviler diz sağlığını maksimumuma çıkarmak ve ameliyat öncesi süresini uzatmak için kullanılır. Fizyoterapi ağrıyı azaltmak ve hareketliliği, gücü ve işlevselliği geliştirmek için gerekli olabilir. Fizyoterapinin temel fikri semptomları kontrol etmeyi öğrenmek ile birlikte dizi uzun yıllar koruyacak stratejileri öğrenmektir. 

AMELİYAT SONRASI

Ameliyat sonrası fizyoterapi tedavisi ameliyatın tipine bağlıdır. Diz eklemi yüzey değişimi ve tibiya osteotomi işleminden sonra rehabilitasyon genel olarak daha yavaş ve daha dikkatlidir. Artroskopi gibi basit prosedürlerden sonra, yeterince agresif egzersiz terapisine hemen başlayabilirsiniz.

Terapi tedavisi genellikle ameliyattan sonraki gün başlar. İlk rehabilitasyon seanslarınız ağrıyı ve şişliği azaltmak içindir, nazik diz hareketleri ve kalça sıkıştırma egzersizleri ile başlayacaksınız ve kalkarak güvenli şekilde yürümenize yardımcı olacaktır. Ameliyattan sonra yürüme desteği veya koltuk değneklerine ihtiyaç duyabilirsiniz.Tibia düzeltici cerrahi operasyonu olan hastalar dört ile altı hafta arasında dizlerine ne kadar ağırlık vermeleri konusunda bilgilendirilir.

Evde yapılacak tedaviler dizin hareket açıklığını, gücünü geliştirmek ve yürümeyi ile günlük aktiviteleri güvenli şekilde geliştirmek için tasarlanmıştır.